De rubab

KENMERKEN EN GESCHIEDENIS

Het woord rubab is van Arabische oorsprong en kent vele varianten; daar de onbeklemtoonde eerste klinker in het Arabisch niet wordt opgeschreven kan hij zomaar een e, een a of een o worden. Zo kennen we in het Midden-Oosten en in Marokko de rabab en in de Indonesische gamelan de rebab, alle snaarinstrumenten, getokkeld of gestreken. Zelfs de middeleeuwse Europese rebec, een peervormig vedeltje, is verwant.

Het afgebeelde instrument is afkomstig uit Afghanistan en wordt daar als het nationaal instrument beschouwd, maar ook in Pakistan (waar hij rabob heet), Baluchistan en Noord-India is het een veelbespeeld instrument. Helaas heeft het optreden van de Taliban het instrument en de muziekbeoefening in het algemeen geen goed gedaan. Het behoort tot de groep van luiten met een dubbele klankkast (‘double chested lutes’): het corpus met de karakteristieke diepe inhammen, afgedekt met de huid van een geit is de ene en de holle hals, met een houten deksel is de andere. Beide bovenbladen zijn voorzien van rozetten van kleine klankgaatjes. Het instrument is gemaakt van een stuk hout van de moerbeiboom dat is uitgehold en de sterk naar achteren gebogen schroevenhouder is aan de hals gelijmd. De klankkast is vaak fraai versierd met ingelegd been, metaal en parelmoer.

De sterk ingesnoerde klankkast doet vermoeden dat er gestreken wordt, maar het ís een tokkelinstrument. Er zijn drie speelsnaren en drie bourdonsnaren. en daarnaast nog tien resonanssnaren, die, het woord zegt het al, niet worden getokkeld maar door resonantie voor een soort ‘ingebouwde akoestiek’ zorgen. Ze zijn, net als op de sarangi in een oplopende toonladder gestemd, overeenkomstig de toonreeks van het gespeelde stuk, zodat er altijd wel iets meeklinkt. Resonanssnaren (sympatiserende snaren, sympathetic strings) zijn een verschijnsel dat in de West-Europese muziek maar zelden wordt aangetroffen, bijvoorbeeld op de viola d’amore  en de nyckelharpa, maar die in Afghanistan, India en Pakistan bijzonder geliefd zijn. Wellicht speelt het feit dat daar muziek vaak in de buitenlucht wordt uitgevoerd waar de akoestiek natuurlijk zeer beperkt is daarbij een rol.



De rubab wordt gebruikt als begeleider van de zanger, die, zoals de barden in vroeger dagen, al zingend de geschiedenis en het nieuws verspreidt, maar ook voor allerlei vormen van kunst- en amusementsmuziek. 

Buchner, 1971

Sadie, 1984